Bormann's Brief?

Der Erwachende, Arische Kunst van Willy Meller (Lüdenscheid)

Ansichtkaart uit het Archief van Ysa Pastora, foto Patrick Bernauw

Deel 3 van Gezocht Codebrekers is getiteld Berlijn in de bunker en beslaat ruim 50 pagina’s. Daarvan zijn er amper 2 (twee) gewijd aan hét Dramatisch Hoogtepunt van dit boek: het moment waarop pastoor Otto van Bormann de gecodeerde partituur toegestopt krijgt:

Bormann draaide de envelop ongedurig rond. Zonder in details te treden antwoordde hij dat de situatie nog erger was geworden. Hij zuchtte diep en legde de envelop op tafel. De oorlog was verloren en voor de komende dagen stond er een uitbraakpoging gepland om aan de Russen te ontsnappen. Bormann en Fegelein zouden met verschillende groepen vertrekken en omdat de secretaris de enige was die de locatie van het goud voor Werwolf kende, had hij deze toevertrouwd aan de SS-chef.  (…)

Zonder verdere omhaal kreeg Otto te horen dat hij een gecodeerde brief naar Schwarz in München moest brengen waarop de locatie voor Werwolf stond. Het document was te gecompliceerd om via een radiobericht te sturen. Bij de eerste oogopslag herkende Schwarz welke code was gebruikt, dus Otto hoefde niets uit te leggen. De secretaris wilde dat de pastoor onmiddellijk vertrok. Hij was een burger en werd niet gezocht door de Russen die nog ver genoeg weg waren. Otto had moeite om de situatie te bevatten. Als Bormann een uitbraakpoging ondernam, deed Hitler dan hetzelfde? De secretaris schudde het hoofd. De Führer was vast van plan om zich aan zijn woord te houden dat hij in Berlijn zou overwinnen of sterven. Overwinnen was uitgesloten. Bormann bleef tot het laatste moment bij Hitler en zou pas daarna proberen te ontsnappen omdat hij een aantal belangrijke opdrachten had gekregen. Als hij het niet redde, dan had Schwarz via Otto in ieder geval de benodigde middelen om Werwolf te herorganiseren.

Bormann maakte de envelop open en haalde er enkele muziekpartituren uit. Op een van de pagina’s stonden verschillende krabbeltjes, een tekst en enkele runentekens. De runentekens baarden Otto zorgen want als hij aangehouden werd zouden de Russen alleen al daaruit kunnen opmaken dat het een arisch document was. Bormann stelde hem gerust. Russische soldaten konden amper of niet lezen en de runentekens leken enigszins op hun eigen cyrillische schrift. Zeker tussen de muziekstukken met noten, vioolsleutels en andere symbolen, zou het niet opvallen.

Bondig zette hij de rest van zijn plan uiteen. Otto moest in de komende uren vertrekken naar Stahnsdorf, een dorp ten zuidwesten van Berlijn. In het dorp moest hij doen alsof hij een vluchteling was en een week lang iedere middag rond twaalf uur wachten bij de kapel van de begraafplaats ‘Südwestkirchhof’. Als Bormann er op de zevende dag nog niet was, moest Otto aannemen dat hij het niet had gehaald (…).

Daarop vulde Bormann zijn relaas aan met een onverwacht detail. Op het moment dat de Führer definitief naar Berlijn kwam en zijn intrek in de bunker nam, waren enkele persoonlijke bezittingen vanuit zijn huis op de Obersalzberg overgebracht naar geheime locaties. Daaronder bevond zich ook een collectie diamanten die was toegevoegd aan het goud van Werwolf. Bormann had zich hier eerst nog tegen verzet omdat de stenen een grote emotionele waarde hadden.

De versie die Hammer geeft van ‘de feiten’ – zoals ze hem, naar eigen zeggen, werd overgeleverd door Peter Schulz – spoort niet echt met het politieke testament, noch met de persoonlijke wilsbeschikking van Hitler. Zijn politiek testament besluit hij strijdvaardig met een opdracht aan ‘de leiders van de natie en zij die onder hen staan’ om de ‘rassenwetten onbeperkt te handhaven en zich zonder scrupules te verzetten tegen dat universele gif van alle volkeren, het internationale jodendom’. Hitler gaat er met andere woorden vanuit dat er nog zoiets als een natie zal bestaan, zij het dan met een andere (nazi-)leider. Hij denkt in het geheel niet aan een clandestiene verzetsorganisatie als Werwolf. In zijn persoonlijke wilsbeschikking laat hij al zijn bezittingen uitdrukkelijk na aan de partij, mocht die niet meer bestaan aan de staat, en mocht de staat niet meer bestaan, dan hoeft hij niets meer te beslissen… ook niet dat zijn persoonlijke fortuin naar Werwolf zou gaan.

Het relaas van Schulz/Hammer wijkt eveneens af van wat de historici over de laatste paar dagen van Hitler en Bormann vertellen – verslagen die gebaseerd zijn op het relaas van diverse ooggetuigen. John Toland bijvoorbeeld, in Adolf Hitler, het einde van een mythe (A.W. Bruna & Zoon, 1976), schrijft dat Marin Bormann op 29 april voorbereidingen trof om Hitlers testament en zijn persoonlijke wilsbeschikking in handen te krijgen van de opvolger van de Führer, admiraal Dönitz: ‘Om levering zeker te stellen besloot Bormann er twee afzonderlijke boodschappers op af te sturen: zijn eigen persoonlijke adviseur en Heinz Lorenz.’

En hij gaat verder:

Tijdens de laatste vergadering van die dag vertelde generaal Weidling over de bittere, hopeloze gevechten in de straten. (…) Goebbels beschuldigde Weidling met scherpe stem van defaitisme; weer ontstond er een woordentwist. Bormann moest ze tot kalmte brengen zodat Weidling verder kon gaan met zijn verslag.

(…)

Na middernacht nam Hitler in de hoofdeetzaal afscheid van een groep van twintig officieren en secretaressen. Zijn ogen waren vochtig; op Frau Junge maakte hij een afwezige indruk. Hij liep de rij langs om handen te schudden en liep toen de wenteltrap af naar zijn eigen verblijven.

Overal in de bunker vielen de barrières weg en raakten hooggeplaatste officieren in vertrouwelijke gesprekken gewikkeld met hun minderen. In de kantine, waar de soldaten en ordonnansen aten, begonnen ze spontaan te dansen. Het werd zo’n luidruchtige toestand dat een boodschapper van Bormann hen kwam waarschuwen het wat rustiger aan te doen. Bormann probeerde zich te concentreren op een telegram dat hij Dönitz aan het schrijven was. Daarin beklaagde hij er zich over dat alle binnenkomende berichten ‘gecontroleerd, onderdrukt of verdraaid’ werden door Keitel en beval Dönitz ‘onmiddellijk en meedogenloos op te treden tegen alle verraders’.

Op 30 april, na de lunch, riep Hitler zijn twee secretaressen en de kokkin, Bormann, het echtpaar Goebbels en verschillende anderen bij zich: ‘Hitler nam Günsche terzijde en zei hem dat hij en zijn vrouw zelfmoord zouden plegen. Hij wilde dat hun lichamen verbrand zouden worden.’ Om ongeveer half vier pakte Hitler zijn Walther pistool, zette de loop tegen zijn rechterslaap en haalde de trekker over. Eva Braun had toen al vergif genomen. ‘Goebbels, Bormann, Axmann en Günsche waren in de vergaderkamer; ze aarzelden even toen ze het schot hoorden en stormden toen Hitlers antichambre binnen, met Goebbels op kop.’

Schulz/Hammer dateert de scène tussen pastoor Otto en Bormann niet. Die kan echter alleen plaatsgevonden hebben nadat Hitler zijn testamenten had gemaakt op 29 april, en voor zijn zelfmoord op 30 april om half vier. Tenzij we ervan uitgaan dat de ‘trouwste partijgenoot’ op eigen houtje de persoonlijke bezittingen van zijn Führer toevoegde aan de geheime fondsen van Werwolf, of dat hij tegen de persoonlijke wilsbeschikking van Hitler in handelde. Komt daarbij dat onderwerpen als de financiering van Werwolf, het goud en de diamanten van Hitler, of de aanwezigheid van ene aalmoezenier Otto in geen enkele van de vele ooggetuigenverslagen van die laatste dagen aan bod komen. We kunnen het doen en laten van Bormann op 29 en 30 april bijna van uur tot uur volgen, maar een scène zoals Schulz/Hammer die beschrijft, vinden we alleen terug op deze twee pagina’s van Gezocht Codebrekers.

Verscheidene onderzoekers hebben erop gewezen dat het verhaal van Hammer-Schulz over de combine Bormann-Schwarz-Otto indruist tegen een groot aantal historische feiten. Op 25 april waren Hitler en Bormann nog steeds van plan om vroeg of laat terug te keren naar de Obersalzberg bij Berchtesgaden: daar waren op dat moment nog voorbereidingen aan de gang om dat mogelijk te maken, zoals blijkt uit een bericht van de ‘zaakwaarnemer’ van Bormann en Hitler in Berchtesgaden, Helmut von Hummel. De meeste spullen van Hitler met een grote – ook persoonlijke – waarde werden veilig bewaard in de Berghof; slechts een klein deel was in Berlijn.

Pieter Marinus signaleerde al dat Albert Bormann, de adjudant van Hitler én de jongere broer van Martin, door de Führer tussen 20 en 23 april werd weggestuurd uit Berlijn, samen met onder meer zijn andere adjudant Julius Schaub, en admiraal Karl-Jesko von Puttkamer. Albert Bormann werd naar de Obersalzberg gezonden om Hitlers zaakjes daar in orde te brengen, Puttkamer om papieren en persoonlijke spullen te vernietigen. Schaub vloog naar München en deed hetzelfde in het privé appartement van de Führer aan de Prinzregentenplatz, om zich daarna eveneens naar de Berghof te begeven. Op 27 april trok hij alweer naar Zell am See en Mallnitz, waar hij Hitlers persoonlijke trein, de Führerzug, vernietigde.

Op 25 april werd de Obersalzberg zwaar gebombardeerd, en dat zal wellicht nogal wat plannen in de war gestuurd hebben. De geallieerden kwamen eraan, Schaub wilde schilderijen verbranden – maar uiteindelijk werden ze verdeeld onder de vrienden van de Führer. Von Hummel haalde bankrekeningen leeg en drukte meer dan 2000 gouden munten achterover. En Albert Bormann? Hij dook onder, nam de naam Roth aan, ging aan het werk op een boerderij en werd daar pas in april 1949 gevonden en gearresteerd (om al in oktober van hetzelfde jaar weer vrijgelaten te worden).

Dàt zijn gedocumenteerde feiten. Het relaas dat Schulz ophangt en dat Hammer navertelt, wordt op geen enkel punt door een enkel bewijsstuk gedocumenteerd.

Uiteraard is Werwolf geen legende. Maar de manier waarop Werwolf door Schulz en Hammer wordt aangekaart, strookt al evenmin met feitelijke, gedocumenteerde gegevens. Het idee dat er na de nederlaag van Duitsland een ondergronds verzet moest georganiseerd worden, of een guerilla-oorlog, lag tot het bittere eind heel moeilijk bij Adolf Hitler en nogal wat andere nazi leiders, onder wie Martin Bormann. Wie nog maar durfde te suggereren dat Duitsland best wel eens de oorlog kon verliezen, eindigde binnen de kortste keren aan een lantaarnpaal, met zijn hoofd in een strop en een bordje om de hals: ‘Defaitist – Verrader!’ Dit maakt het nog ongeloofwaardiger dat Bormann in het diepste geheim met Schwarz overlegd zou hebben over een financiering van een dergelijk netwerk na een mogelijke nederlaag van Duitsland, dat Hitler eerder al zijn diamanten ‘met grote emotionele waarde’ via Bormann aan Werwolf zou hebben nagelaten, of dat Bormann en Schwarz in hun plannen een volstrekte buitenstaander als pastoor Otto zouden betrokken hebben.

Ik kom hier later nog uitgebreid op terug. 

Achterkant ansichtkaart Der Erwachende.

Uit het Archief van Ysa Pastora, foto Patrick Bernauw.