Karl Hammer heeft de originele ‘Pastoorsbrief’
van Schulz in bruikleen gekregen, om er een digitale scan van te maken. ‘Marsch
Impromptu’ kan vertaald worden als ‘geïmproviseerde mars’, merkt hij op. De
gerenommeerde jazz pianist en componist Jef Neve noemt de partituur van
Gottfried Federlein in Reyers Laat ([1])
‘een heel pover stukje muziek, en duidelijk een begeleiding van het ontbrekende
gedeelte’. De bladmuziek draagt de vermelding ‘secondo’, er moet dus ook een
‘primo’ pagina zijn, met daarop de melodie.
Wat nog het meest opvalt, is dat de term
‘impromptu’ hier in het geheel niet van toepassing is, omdat die, in de muziek,
slaat op ‘een lichte vorm van improvisatie. In dit geval is de vorm zo strak
dat er geen sprake kan zijn van improvisatie’. Bij een (militaire?) mars
verwacht je ook niet dadelijk enige improvisatie. De algemene betekenis van de
term ‘impromptu’ is overigens ‘iets dat zonder voorbereiding, voor de vuist weg
is gemaakt, of een snel opgevatte zinrijke gedachte, of een schrandere scherts’
([2]).
Als ‘improviseren’ en ‘militair marcheren’
bij elkaar horen als water en vuur, dan kun je net hetzelfde zeggen over de
code, die allerminst ‘voor de vuist weg’ gemaakt is. ‘Schrandere scherts’ dan?
Nee, ook dat niet echt.
Een zekere Franklin heeft een digitale
versie gemaakt van het muziekstuk, dat je op zijn website kunt downloaden als
MP3. ([3])
‘Kennelijk was het stuk afkomstig uit een groter geheel,’ schrijft Hammer, ‘wat
werd bevestigd door de opdruk “No. 34” vlak voor de notenbalk. Schulz had de
oorsprong van het stuk getraceerd. De pagina kwam uit de Practischer Lehrgang des Vierhändigen Clavierspiels, bewerkt door
Josef Löw en samengebracht in de Collection Litolff. ‘
Boven de verschillende notenbalken stond
een getypte tekst die niet in het origineel voorkwam:
Wo
Matthias Die Saiten Streichelt
Edelweiβ
Über Schwarzwald
Kein
Wasser Kalt
Predigtstuhl
Kreuz u. Kranz
Nordost
Die Krone
Enden
der Tanz 1o O5O 16 2 19
‘Verborgen tussen de noten van het
muziekstuk stonden kleine runentekens die daar zorgvuldig met een potlood
ingetekend waren. (…) Als laatste stond er aan de spits van een crescendoteken
een elegante M, die binnen het muziekstuk geen enkele betekenis had.’
Schulz had geprobeerd een betekenis te
vinden in de getypte tekst, maar was daar niet in geslaagd. Zo kon de eerste
zin al meteen op meerdere manieren uitgelegd worden, en dacht hij aan de Mattheüs Passie van Bach. ‘Schulz had
eindeloos gepuzzeld met de woorden en ze in andere volgordes geplaatst om op
die manier nieuwe zinnen te maken die mogelijk meer betekenis onthulden. (…)
Telkens liep hij muurvast, waarna hij besloot om de tekst voorlopig te negeren
en zich te concentreren op de runentekens.’ Vervolgens krijgen we, in de
gekende Hammer stijl, een gortdroge uiteenzetting van 5 bladzijden over runen.
‘Met het document op mijn bureau begon ook
ik mijn feitelijke zoektocht,’ schrijft Hammer, en opnieuw maakt de
fictieschrijver een fout tegen de interne logica van zijn eigen verhaal. Op
pagina 9 van zijn boek, bij zijn eerste kennismaking met Schulz, is er al
sprake van ‘honderden staven goud van de Reichsbank’. Het is bijgevolg volstrekt
onlogisch dat een man als Schulz, die zo gedetailleerd is geïnformeerd over het
doen en laten van Bormann, Schwarz, pastoor Otto en Werwolf, en die bovendien
heel goed weet dat het document te maken heeft met het goud van de Reichsbank
en ‘de tranen van de wolf’, niét op de hoogte zou zijn van een standaardwerk en
internationale bestseller uit 1984, die sindsdien voortdurend in druk is
gebleven en waarin de link tussen Matthias en Mittenwald voor het grijpen ligt.
Even ongeloofwaardig is het dat een onderzoeksjournalist die al geruime tijd
research doet naar deze kwestie geen weet zou hebben van dat zelfde boek: Nazi Gold – the Story of the World’s
Greatest Robbery van Douglas Botting en Ian Sayer.
‘Ik liep alle conclusies na die Schulz had
getrokken en kon er op het eerste gezicht geen fouten in ontdekken,’ schrijft
Hammer. Hij denkt aan de website van de National Archives, waar te lezen stond
dat SS-majoor Kurt Haller von Hallerstein in 1945 ‘bijna een miljoen aan
waardepapieren en juwelen had begraven nabij Garmisch, een stad in Beieren’ –
maar hij denkt niet aan Mittenwald, nog geen 20 kilometer verderop. Liever doet
hij ‘een onderzoekje’ in de Italiaanse stad Merano, die tijdens de oorlog
fungeerde ‘als spil om vals geld wit te wassen waarmee goederen voor de SS en
Duitse spionnen werden verkocht.’ De ‘M’ van Merano had zijn aandacht
getrokken, ook al vond hij het vreemd dat er aan het eind van de oorlog nog
nazi-schatten naar Italië zouden gebracht zijn. De ‘M’ van Mittenwald
daarentegen…
De vrouw van Martin Bormann, Gerda, was
gestorven in Merano – maar er bleek niets te vinden dat op een of andere manier
de ‘M’ in de code kon verklaren. Tot Hammer een artikel over de Italiaanse stad
Bolzano onder ogen kreeg, waar Gerda ook een tijdje was geweest. Er bestond al
eeuwenlang een directe verbinding tussen Bolzano en het Duitse plaatsje
Mittenwald, dat net tegen de grens lag, in Beieren lag. Er werd om de vijf jaar
zelfs een ‘Bozener Markt’ ([4])
georganiseerd. ‘Een passage in de omschrijving deed alle bellen rinkelen. Er
stond dat Mittenwald vooral bekend was vanwege de beroemde vioolbouwer Matthias
Klotz die er in de 17e eeuw leefde.’
Hammer voelt instinctief dat hij in de
goede richting zit en vindt bij een antiquair een boekje over Matthias Klotz,
helaas zonder dat het hem ook verdere directe aanknopingspunten oplevert voor
zijn zoektocht. ‘Maar het boekje versterkte wel mijn beeld van Mittenwald en ik
begon te speuren naar andere aanwijzingen. Nog dezelfde dag had ik mijn
antwoord. Mittenwald ligt in een dal en
aan de rand bevindt zich een kazerne van de Gebirgsjäger, een afdeling van bergsoldaten
binnen het Duitse leger. Het logo van deze bergsoldaten is… een Edelweiss.’
Dat klinkt allemaal heel
onderzoeksjournalistiekerig, en in een jongensboek uit de jaren 50 zou je hier
zeker wel mee weggekomen zijn. Maar in de werkelijkheid van de 21ste
eeuw bestaat er ook zoiets als Google, waar je in een paar seconden de link
vindt tussen Mittenwald, de bergjagers en hun logo ([5]).
Eens te meer ontmaskert Hammer zichzelf als een bijzonder onprofessionele
‘onderzoeksjournalist’… of een zeer slecht fictieschrijver.
Op de Wikipedia-pagina van Mittenwald lees
je dat het een gemeente is aan de bovenloop van de Isar, ongeveer 100 kilometer
ten zuiden van München, met zo’n 7000 inwoners. Het ligt aan de grens van
Oostenrijk, tussen het Karwendel- en Wettersteingebergte. Het plaatsje is
enigszins bekend vanwege vioolbouwer Matthias Klotz, maar ook omdat het al vele
decennia dienst doet als centrum voor de bergjagers van de Bundeswehr ‘en haar
voorgangers. Hierdoor bevindt zich op grote hoogte een omstreden gedenkteken,
waarbij jaarlijks met Pinksteren de bergjagers van de Wehrmacht en de
Bundeswehr hun gevallen kameraden herdenken. Omdat de bergjagereenheden van de
Wehrmacht bij slachtpartijen in Griekenland aanwezig waren, vinden sinds 2002
protestacties tegen deze dodenherdenkingen plaats.’
Hammer kan niet anders dan de ‘ernstige
beschuldigingen’ vermelden, voegt eraan toe dat anderen deze weerleggen als
zijnde ‘boosaardige propaganda’, en verklaart daarmee opnieuw een potentieel
bijzonder interessante piste voor gesloten. Want met een organisatie als
Werwolf in het achterhoofd, en als het over oorlogsmisdaden en omstreden herdenkingen
gaat, dan verdient een vermelding van dit soort activiteiten toch ook een nader
‘onderzoekje’? Hammer stelt zelf dat de bergjagers elitetroepen zijn, die erop
getraind worden om op moeilijk terrein en in barre omstandigheden in actie te
komen. ‘Wanneer er geen wegen zijn, maken ze gebruik van smalle bergpaden of
klimmen langs rotsen met hun loodzware bepakking die bestaat uit wapens,
munitie en proviand. Hun behendigheid op de ski’s was de inspiratie voor de
achtervolgingsscènes in de beroemde James Bond-film On Her Majesty’s Secret Service.’ Hoeveel dichter kun je bij potentiële leden van Werwolf komen?
Zoals gewoonlijk wanneer Hammer ostentatief
iets verzwijgt, loont het de moeite even poolshoogte te nemen wat hij dan wel
links heeft laten liggen. Maar dat zou ons op dit moment te ver leiden; ik kom
er graag in een volgend hoofdstuk op terug.
Hammer trekt erop uit om de kazerne van de
bergjagers te bekijken, maar daar vindt
hij ‘niets dat ik in verband met de code kon brengen’. Tsja.
‘Wie heeft het goud eigenlijk begraven?’
vraagt hij zich af, blijkbaar voor het eerst. ‘Misschien waren er wel enkele
Gebirgsjäger bij betrokken. Gaandeweg besefte ik dat die laatste optie
onwaarschijnlijk was want dan had Bormann aan
Schwarz een bericht gestuurd om contact met die legereenheid op te
nemen.’
Opnieuw spreekt Hammer de logica van zijn
eigen verhaal tegen. Aangezien hij er nog niet in geslaagd is de code te
breken, kan ze best ook dit bericht verbergen. En waarom zou Bormann met
Schwarz in het ene geval wél gecodeerd communiceren over een bergplaats, en in
het andere geval niet?
Andermaal blijkt bovendien dat Hammer na al
die tijd nog steeds volstrekt niets afweet van wat er zoal gebeurd is in
Mittenwald, met het goud van de Reichsbank waarop Schulz hem al bij hun eerste
ontmoeting attent heeft gemaakt. Of dit om een onbegrijpelijke reden verzwijgt.
Wat hij onwaarschijnlijk noemt, is immers exact wat beschreven staat in de
eerder genoemde internationale bestseller, gedocumenteerd en wel.
Liever houdt Hammer het bij niet
gedocumenteerde, vage hypothese rond SS-officier Hermann Otto Fegelein, die
tijdens de laatste maanden van de oorlog in de Führerbunker verbleef, en op 29
april spoorloos verdween. Hij werd door een aantal SS-ers die het bevel hadden
gekregen hem op te sporen bij hem thuis gevonden, in burgerkleding. Ze
arresteerden Fegelein en brachten hem terug naar de bunker, waar hij ter dood
veroordeeld en geëxecuteerd werd. Zijn vlucht werd door Hitler geïnterpreteerd
als een onderdeel van het plan van Himmler om vrede te sluiten met de westerse
geallieerden.
Maar laten we nog even bij Hammer blijven, en
in Mittenwald. Even ten zuiden van het dorp vindt hij een stukje bos met de
naam Schwarzwald. De kazerne van de bergjagers ligt ten noorden van dit bos:
‘Edelweiss Über Schwarzwald’ dus. En oostelijk van het dorp bevindt zich een
bergtop die ‘Predigtstuhl’ wordt genoemd. ‘Kort daarop vond ik een berg die
Kreuzwand heette en ten westen van Mittenwald een Kranzberg. Predigtstuhl,
Kreuz und Kranz?’ Jammer genoeg vindt hij geen ‘Krone’, en ook van ‘Kein Wasser
Kalt’ is geen spoor te bekennen.
Nog steeds heeft Hammer niet aan Schulz
verteld dat hij ongetwijfeld een hele stap vooruit heeft gezet, wat het breken
van de code betreft. In augustus 2007 keert hij samen met zijn vriend
Christiaan terug naar Mittenwald om de speurtocht ‘voor echt’ aan te vatten.
Merkwaardig genoeg heeft hij nog altijd geen weet van de centrale rol die de
bergjagers van Mittenwald spelen in het ‘waargebeurde verhaal’ over het
verdwenen nazi goud. Hammer en zijn vriend doen wat aan sightseeing en brainstorming,
en ze denken eraan ‘even langs de kazerne van de Gebirgsjäger te rijden’, want
Hammer wil graag zien of hij zich niet vergist heeft ‘in hun locatie en het
embleem’. Allo?
Uiteraard levert het uitje ook weer geen
relevante informatie op, en die vinden ze evenmin ‘de dagen erna’. Hammer
knoopt ‘regelmatig gesprekjes aan met mensen uit Mittenwald’ en komt te weten
dat ‘Hitler en de Tweede Wereldoorlog in deze gemeenschap een gevoelig
onderwerp waren’. Soms vraag je je echt af of je in een aflevering van Allo-Allo verzeild bent geraakt, en deze
speurder een onderzoek instelt naar The
Fallen Madonna With the Big Boobies.
Hammer blijft maar als een kat rond de hete
brij van de Gebirgsjäger draaien. Uit zijn gesprekken blijkt dat er ‘iets
vervelends’ aan de hand is met de soldaten van Mittenwald (in oktober 2006
poseerden ze in Afghanistan met de schedel van een skelet). Waarna hij
blijkbaar een herdenkingsdienst bijwoont, zoals die al sinds 1952 in Mittenwald
worden georganiseerd, en waarin ‘alle’
(Hammers cursief) oorlogsslachtoffers worden herdacht. ‘De herdenking was niet
om iets te verheerlijken, maar om te waarschuwen tegen oorlogsgeweld.’ – Zoals
gezegd, kom ik hier later nog op terug. Voorlopig volstaat het als ik aanstip
dat ik Hammer niet geloof wanneer hij vertelt een herdenkingsdienst bijgewoond
te hebben. Het is één van die dingen die een onderzoeksjournalist fotografisch
zou documenteren, maar wij krijgen alleen een nietszeggende foto van het
monument voor de Bergsoldaten te zien, op de Hohen Brendten. Dan weet je het
wel.
Hammer maakt een afspraak met de ‘voorlichtingsdienst’,
en ene onderofficier Sprenger maakt hem wegwijs in de kazerne van de
Gebirgsjäger en vertelt hem wat er zoal komt kijken bij hun training. ‘Dat was
niet mis en ik kon me wel voorstellen waar ze hun bijzondere reputatie vandaan
hadden. Na enige tijd kwamen we bij een ander gedeelte van het complex waar
vroeger de hoofdingang was. Dit leverde een veel mooier plaatje op dan de
huidige ingang. (…) We raakten aan de praat met andere militairen en ik
informeerde naar de achtergronden van het gedenkteken op de Hohen Brendten.
Volgens iedereen was het daar neergezet om praktische redenen. Er was een
nabijgelegen trainingskamp en de grond was beschikbaar. Er hadden zich in het
verleden geen bijzondere of emotionele situaties voorgedaan waarom het
gedenkteken precies op die plaats was neergezet.’ En daarmee is de kous af.
Na meer dan een week puzzelen in
Mittenwald, ‘maakte Christiaan een terloopse opmerking die de zaak op zijn kop
zette. Wat zou er gebeuren als je de runen uit het document lichtte en ze op precies dezelfde plaats op
een blanco papier tekende?’ Op die manier verschenen de woorden BAUM, STEIN en
KREUZ.
Pas op pagina 228 van zijn boek, bij zijn
tweede bezoek aan Mittenwald, na meer dan twee weken van omzwervingen met
Christiaan en gesprekken met de plaatselijke bevolking en de bergjagers,
belandt Hammer – eindelijk! er zijn nog hooguit 10 bladzijden te gaan! – waar
hij al sinds zijn eerste ontmoeting met Schulz, op pagina 9, had kunnen landen:
Stap
voor stap leek ik toch dichter bij mijn doel te komen en het verhaal dat ik
hoorde over een gebeurtenis bij de Walchensee, een meer ten noorden van
Mittenwald, bevestigde mijn gedachte. Er had zich in April 1945 een incident
met nazi-goud voorgedaan aan de zuidelijke oever van het meer, bij het dorp
Einsiedl.
Aan
het eind van de oorlog was er een konvooi met goud van de Reichsbank aangekomen
bij de Gebirgsjäger-kazerne. Op dat moment waren de geallieerden al dichtbij en
de begeleidende SS-officieren gaven bevel om de lading zo snel mogelijk te
verbergen. De Gebirgsjäger hadden hier kennelijk weinig zin in. Hun
commandanten zagen in dat de oorlog verloren was en vonden het belangrijker dat
de bevolking werd beschermd door de orde te handhaven. Een zekere kolonel
Pfeiffer kreeg echter te horen dat hij als deserteur werd aangemerkt wanneer
hij de orders zou weigeren en stemde er uiteindelijk mee in om het goud te
verbergen. Het eerste plan was om de lading naar de Fereinalm te brengen, een
alpenweide hoog op een berg achter de kazerne. Daar stonden verschillende
particuliere jachthutten die als schuilplaats konden dienen. Volgens de
overlevering weigerde de boswachter van het gebied echter zijn medewerking.
Tegenwoordig
zijn de paden naar de Fereinalm goed aangegeven, maar in 1945 was het vrijwel
onmogelijk om de weg door de bergen te vinden zonder gids. Daarop werd besloten
om de lading naar de bergen ten zuiden van de Walchensee te brengen. Het goud
werd uitgeladen bij de woning van de lokale boswachter aan de rand van het
meer. Van daaruit werd een gedeelte begraven op een richel die Steinriegel werd
genoemd. Met dynamiet werden gaten gemaakt in de grond die groot genoeg waren
voor tientallen staven. Op andere plaatsen verstopte men het goud diep tussen
de wortels van bomen. Daarna werd alles toegedekt met aarde, mos en takjes,
zodat er niets meer van te zien was. Wat niet verstopt kon worden, werd in het
meer gedumpt. Omdat vrijwel iedereen in Mittenwald wist van het konvooi, konden
de geallieerden er vrij gemakkelijk achter komen wat er was gebeurd. De
Amerikanen traceerden het goud en voerden het af. Daarna heeft niemand er meer
iets van gezien of gehoord en iedereen gaat er tegenwoordig van uit dat de
Amerikanen het in eigen zak hebben gestoken.
Wat mij nog het meest van al verbaast, is
dat het geen van de speurders is opgevallen hoe vaak Hammer zichzelf in de
voeten schiet. Als indertijd ‘vrijwel iedereen in Mittenwald wist van het
konvooi’, dan moest dat ook nog een sterk verhaal zijn dat leefde onder de
plaatselijke bevolking, toen Hammer daar wekenlang praatjes liep aan te knopen.
Dat de bergjagers met geen woord over dit soort geschiedenissen repten, die al
vele jaren lang het onderwerp waren van geruchtmakende televisiedocumentaires ([6])
is eveneens compleet onbegrijpelijk. Hammer, die een professioneel
televisieverleden heeft, lijkt ook nooit iets over die documentaires opgevangen
te hebben. Voor de rest komt de naam ‘Pfeiffer’ tientallen keren voor in Nazi Gold van Botting & Sayer, en is
het volstrekt ongeloofwaardig dat werkelijk niémand van Hammers vele
gesprekspartners de ‘onderzoeksjournalist’ in die weken op het spoor van de
internationale bestseller heeft gezet. Of gebruikt Hammer de modus operandi die
hij al eerder in Satans Lied heeft
tentoongespreid, en verwerkt hij zijn lectuur (en het boek Nazi Gold) in fictieve
‘inside information’ die zogenaamd het gevolg is van naarstig speurwerk? En
doet hij dat zo klungelig dat zijn plot veel weg heeft van een oer-Hollandse gatenkaas?
Hammer ontdekt nog de initialen van Franz
Xaver Schwarz in de runen en vindt een botje bij de Hohen Brendten… met
‘politiespeurtocht naar lijk’ tot gevolg, én een foto uit het Archief Karl
Hammer. Maar uiteraard is ook dit niet meer dan een iel stormpje in een enorm glas
water en houdt het geen enkel verband met het eigenlijke verhaal.
En uiteindelijk stopt dat verhaal ineens nog
voor het goed en wel begonnen is. We zijn dan bij pagina 240. Hammer neemt niet
eens meer de moeite er nog een of ander slot aan te breien, of de losse
draadjes op te rapen die hij her en der heeft laten rondslingeren.
[4]
Bozen is de Duitse naam voor Bolzano.
[6]
Op Youtube: Tracking Nazi Gold - Dead
Men’s Secrets (http://youtu.be/le1TT53tGEc)
en Nazi Underworld (Nazi Gold) (http://youtu.be/YrPFa0Cq7C4) van
National Geographic.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten